Η αναπηρία της Αρτιμέλειας

Δεν είμαι ανάπηρος, μύωπας είμαι αλλά αρτιμελής. Μόνο που έτσι όπως μεγάλωσα κι έτσι όπως έφτασα εδώ που έφτασα μέσα απ΄ όλα όσα είδα, άκουσα, έμαθα, διάβασα, μου έμαθαν, μου έδειξαν, έχω οδηγηθεί στο αξεκαθάριστο συμπέρασμα ότι εγώ είμαι άτομο με ειδικές ανάγκες και ο φίλος μου ο Βαγγέλης ο Αυγουλάς, που δεν βλέπει, άτομο προνομιούχο.

Οι αρτιμελείς είναι ανάπηροι. Γιατί αυτοί έχουν τις ειδικές ανάγκες. Ανάγκες να καταλάβουν όλους αυτούς που δεν είναι αρτιμελείς. Ενώ οι ανάπηροι, έχουν ειδικές ικανότητες. Ειδικές ικανότητες που οι αρτιμελείς δεν έχουν. Και δεν έχουν επειδή πίστευαν ότι δεν τους χρειάζονταν.

Ξέρετε πολλούς αρτιμελείς, βλέποντες και ακούοντες που μπορούν να παρακολουθήσουν ένα δελτίο ειδήσεων στη Νοηματική; Που να μπορούν να τρέξουν χωρίς να χρησιμοποιούν τα χέρια τους; Ή να κολυμπήσουν χωρίς να χρησιμοποιούν τα πόδια τους; Που να μπορούν να περπατήσουν σ΄ ένα Αθηναικό πεζοδρόμιο χωρίς να πέσουν κάτω; Ξέρετε πολλούς βλέποντες να μπορούν να διαβάσουν ένα βιβλίο με κλειστά τα μάτια και μετά, όπως ο Βαγγέλης, να σου μιλήσουν για τις εικόνες που είδαν;

Ξέρετε πολλούς ακούοντες που να μπορούν, με κλειστά τα αυτιά, να παίξουν κιθάρα;

Μεγάλωσα με μια γιαγιά Ρώσα, παντρεμένη επί 40 χρόνια με το δεύτερο άντρα της, τον μόνο παπού που γνώρισα γι αυτό και τον αποκαλούσα παπού, που ήταν τυφλός βιολιτζής στα πανηγύρια και τις ταβέρνες. Δεν ήταν πάντα τυφλός. Τυφλώθηκε στα 30 του, από ατύχημα. Και συνέχισε να παίζει βιολί καταπληκτικά.

Η γιαγιά μου, η Ρώσα, που δεν έμαθε ποτέ καλά ελληνικά αλλά ξέχασε και τα ρώσικα, όταν τον έχασε, έπαθε καταρράκτη και της έκαναν εγχείρηση, το 1955. Τρομερά χρόνια για τη χειρουργική όπως φαντάζεστε. Με χοντρούς φακούς καταρράκτη λοιπόν, είχε όραση το πολύ 30%. Και δεν έβλεπε. Και πάντα θυμόταν τον παπού.

Αχ Ντιμιτράκι μου…μου έλεγε…γκιατί ντεν το κοίταζα το Μιχάλη να μάτω πως τα κάνει όλα αόμματος; Εγκό ντε μπορώ.

Και μετά μου έλεγε: Ντιμιτράκι, κάνε μια τρεκάλα να πας το κουτσό το Τανάση να πάρεις μια κολόνα πάγκο, πήγκενε και στο κουφό το Γκιόργκο να σου ντόσι τέσερα αβγκά αλλά φώναζε…ντεν ακούει…ντόσε τα ντιο τα αβγκά στη γκαβή τη Βαγγελιό να τα ντόσι στη χαζί την κόρη της τη Ρούλα που ντεν τρώει άλλο,…

Με δυο λόγια…ο Ντιμιτράκης, έφευγε από την ημίτυφλη γιαγιά που θρηνούσε για τον τυφλό παπού και πήγαινε στον κουτσό το Θανάση που πούλαγε πάγο και στον κουφό το Γιώργο το μπακάλη να πάρει αυγά, να δώσει τα δυο στην κυρά Βαγγελιώ τη γκαβή που είχε στραβισμό κι αυτή να τα φτιάξει στην κόρη της τη Ρούλα, που είχε νοητική υστέρηση και έτρωγε μόνο αυγά.

Έτσι μεγάλωσα. Έτσι και μέσα στο ελληνικό θέατρο και τον ελληνικό κινηματογράφο όπου ήταν κανόνας να μιμούνται τους κάθε λογής ανάπηρους και να τους αποκαλούν κούτσαβλους, σακάτηδες, στραβομάρες, γκαβούς, κουφάλογα, βλήτα, ζαβούς για να βγάλουν γέλιο.

Κι ο κόσμος , ο υγιής…ο αρτιμελής…γέλαγε.

Από τότε μέχρι σήμερα, έχουν περάσει και πενήντα χρόνια. Μέχρι που τέλειωσα το σχολείο, μέχρι που μπήκα στο Πανεπιστήμιο, εγώ ο υγιής, ο αρτιμελής, ένα τέτοιο περιβάλλον είχα δημιουργήσει κι εγώ. Περιβάλλον Καιάδα. Στο σχολείο…δεν είχαμε ούτε τυφλά, ούτε κουφά παιδιά…ούτε παιδιά με κινητικές αναπηρίες, ούτε στο σχολείο, ούτε στο γυμναστήριο, ούτε στο σινεμά.

Ήξερα μόνο το Νους υγιής, εν σώματι υγιεί. Δεν ήξερα το Νους υγιής εν σώματι υγιή ου μόνον.

Όπως διάβασα σε αρκετά άρθρα και συγγράμματα αλλά και στο διαδίκτυο, σε προσωπικά blogs, αυτή ήταν η πραγματική Αρχαία φράση. Και διασώθηκε «κολοβωμένη» γιατί οι πάπυροι και οι επιγραφές που το μαρτυρούσαν, κάηκαν, καταστράφηκαν ή έπαθαν μεγάλες φθορές στη φωτιά της Αλεξάνδρειας . Θα μου πείτε, κάηκαν μόνο οι τρεις τελευταίες λέξεις;

Δεν το αποκλείω. Όποιος θέλει, το πιστεύει.

Ναι, αλλά γενιές και γενιές και γενιές έτσι μεγάλωσαν. Με το κολοβωμένο ρητό, με τα χοντρά αστεία, με την απουσία του ανάπηρου από τη ζωή, από την κοινωνία, με τον οίκτο για τα ανάπηρα παιδιά, με την κοροιδία, με το χλευασμό…. Δεν ξέρω τι ήταν χειρότερο γι αυτούς, ο χλευασμός ή ο οίκτος.

Σήμερα που τόσο πολύ έχουν προχωρήσει προς το καλό τα πράγματα, που πανηγυρίζουμε τόσο για του Παραολυμπιονίκες που προσπαθούμε να φτιάξουμε πεζοδρόμια και διαβάσεις και αναβατήρες για τους ανάπηρους…έχει βελτιωθεί η κατάσταση. Όχι αρκετά. Σε πολλές περιπτώσεις, όχι εμφανώς. Αλλά έχει βελτιωθεί.

Εγώ πάντως, που πάντα ένοιωθα ότι κάτι χρωστούσα στους ανάπηρους φίλους μου – και έχω πάρα πολλούς, σήμερα αισθάνομαι ανάπηρος επειδή είμαι αρτιμελής. Γιατί ΔΕΝ έχω την ικανότητα να κάνω αυτά που κάνουν, εξ ανάγκης οι ανάπηροι. Γιατί δεν έχω την ίδια θέληση. Γιατί δεν έχω τις ίδιες δυνάμεις. Και κυρίως γιατί η αρτιμέλειά μου, ως η μεγαλύτερη αναπηρία μου, μου έχει στερήσει το κίνητρο να δοκιμάσω τον εαυτό μου και να δω που φτάνουν τα δικά μου τα όρια.

Πάντως, ας μην ξεχνάμε ότι στην Αρχαία Ελλάδα ισχύανε κατά τόπους διαφορετικές νομοθεσίες και διαφορετικές συνήθειες. Δεν υπήρχε μόνο η Σπάρτη (με τον Καιάδα δίπλα), υπήρχε και η Αθήνα, η Κρήτη, η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θήβα και πολλές άλλες πόλεις/κράτη. Ό,τι ίσχυε στη μία πόλη δεν ήταν κανόνας στην άλλη.

Και φυσικά, οι κανόνες δεν ίσχυαν για πάντα. Άσε που οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, διεσπαρμένοι σε τόσες φυλές και φύλα και οικογένειες και δυναστείες, ούτε που ήξεραν οι μεν, τι έκαναν οι δε. Ακόμα και στην ίδια τη Σπάρτη , δεν ίσχυαν τα ίδια σε όλες τις φάσεις της ιστορίας της.

Περίεργοι ήταν οι αρχαίοι. Δεν έκρυβαν ότι ο Ήφαιστος, ο Θεός της φωτιάς, ήταν χωλός, καμπούρης, με κοντύτερο το ένα πόδι και τον απεικόνιζαν έτσι παντού. Όχι όμως και τον Περικλή . Τον απεικόνιζαν πάντα με περικεφαλαία.

Ίσως γιατί είχε στο κεφάλι ένα άσχημο σάρκωμα εκ γενετής που τον …ασχήμαινε.

Οι ήρωες , οι πολεμιστές, οι βασιλιάδες έπρεπε να είναι όμορφοι, καλοφτιαγμένοι, άρτιοι.

Όχι όμως και οι ποιητές ή οι συγγραφείς ή οι γλύπτες. Ο Τυρταίος , περίφημος ποιητής του οποίου η καταγωγή ουδέποτε επιβεβαιώθηκε, είχε ένα καλό πόδι και ένα πλήρως ανάπηρο. Δεδομένου ότι αν ήταν Σπαρτιάτης, θα έπρεπε ή να τον είχαν ρίξει στον Καιάδα ή να τον είχαν ευνοήσει, η ιστορία, που πολλάκις γράφεται έτσι όπως θέλει ο συγγραφέας, τον θεωρεί Αθηναικής καταγωγής που πήγε στη Σπάρτη σε νεαρά ηλικία. Έτσι, πιστώθηκε η Σπάρτη την ποιητική δεινότητα και η Αθήνα την αναπηρία.

Βεβαίως και ο Όμηρος…ήταν τυφλός. Η αναπηρία του απεικονίζεται κανονικά. Όπως και η εκ γενετής χωλότητα του Αγησίλαου, διάσημου βασιλέα της Σπάρτης.

Προσέξτε τώρα κάτι:

Ο Ξενοφώντας και ο Πλούταρχος παρέχουν με ακρίβεια πληροφορίες για το σύστημα της σπαρτιάτικης αγωγής. Η αγωγή είναι στρατιωτική και ο σκοπός της εκπαίδευσης είναι να δώσει στο κράτος άξιους πολεμιστές. Έτσι συνέπεια ήταν το ότι τα ανάπηρα παιδιά τα έριχναν στον Καιάδα.

Υπήρξε όμως στην πραγματικότητα Καιάδας, όχι ως χάσμα στον Ταΰγετο, αλλά ως σκουπιδοτενεκές ανήμπορων, ανατομικώς ανάπηρων, βρεφών ; Διότι υπάρχουν απόψεις, επιστημονικά τεκμηριωμένες, ότι η ύπαρξη του Καιάδα ήταν υλικό για να πλαστεί από τους πρώτους χριστιανούς απολογητές ένας μύθος .

Τα όσα καταθέτει ο κ. Πίτσιος, αναπληρωτής καθηγητής Φυσικής Ανθρωπολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών που έκανε ανθρωπολογική έρευνα στο σπηλαιοβάραθρο και εντόπισε οστά 46 ατόμων, τα περισσότερα ανδρών αν και υπήρχαν κάποια που ανήκαν σε γυναίκες, όλοι ηλικίας 18- 35 ετών, δεν αποδεικνύουν τη χρησιμοποίηση του Καιάδα ως κολαστήριο ανάπηρων βρεφών.

Βεβαίως, οι Σπαρτιάτες δεν ήταν και τίποτε «καλά παιδάκια» στην αρχαιότητα. Τους αυστηρούς κανόνες τους είχαν. Αλλά οι ανασκαφές δείχνουν ότι οι αρχαίοι Σπαρτιάτες δεν έριχναν εκεί ανάπηρα βρέφη, αλλά αιχμαλώτους, εγκληματίες, ιερόσυλους και προδότες. Ή τουλάχιστον αυτούς που οι άρχοντες έκριναν ότι τους άξιζε η …βουτιά.

Σε καμία ανασκαφή στη Λακωνία δεν έχουν εντοπισθεί οστά βρεφών σε τέτοιες συνθήκες που να δείχνουν θανάτωσή τους σε συγκεκριμένο χώρο.
Λέγεται πως βρέθηκε μόνο ένας σκελετός παιδιού, όχι πολύ μικρής ηλικίας, το οποίο πιθανολογείται ότι έπεσε κατά λάθος μέσα στον Καιάδα.

Όχι βέβαια ότι δεν υπήρξαν, πάντα κατά τον καθηγητή Πίτσιο, άλλα «καλά παιδάκια» επί των ημερών των οποίων λειτουργούσαν κάποια …προσέξτε την κομψότητα των λέξεων….αποθετήρια αναπήρων τέκνων . Υπήρξαν. Και επί Ρωμαικής και επί Βυζαντίου.

Οι Ρωμαίοι , κατά την τελευταία περίοδο της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας,

είχαν βρει τη λύση και για τα ανάπηρα και για τα μη ανάπηρα αλλά για κάποιους λόγους μη επιθυμητά…εξώγαμα…πολυάριθμα…

καρποί ερώτων μεταξύ ευγενών και σκλάβων. Τα έπαιρναν και τα …εναπέθεταν στα…άντρα που είχαν βρει…δηλαδή στις σπηλιές, πάνω στα βουνά, μέσα στα δάση και τα άφηναν να …βρουν εκεί το δρόμο τους.

Οι Βυζαντινοί τους ακολούθησαν κατά πόδας, μόνο που απ΄ ότι ξέρουμε, δεν εγκατέλειπαν στα άντρα τα υγιή παιδιά.

Όποιος θέλει το πιστεύει κι αυτό.

Κυρίες και κύριοι, άτομα με Ειδικές Ανάγκες (ΑμΕΑ) υπάρχουν απ' τη στιγμή που το ανθρώπινο είδος υπήρξε. Σε κάθε εποχή η κυρίαρχη ομάδα μέσα στην κοινωνία, ανάλογα με τα συμφέροντά της, αντιμετώπιζε με διαφορετικό τρόπο τα ΑμΕΑ. Ο Ιπποκράτης κατά τον 4ο-5ο π.Χ. αιώνα ήταν ο πρώτος που προσπάθησε με επιστημονικό τρόπο να αντιμετωπίσει τα ανάπηρα άτομα. Κόντρα στις δεισιδαιμονίες ήταν ο πρώτος που υποστήριξε πως δεν είναι «οι δαίμονες κι ο Θεός» που βλάπτουν τους ανθρώπους αλλά κάποια ασθένεια. Ασχολήθηκε με ψυχικά άρρωστα και καθυστερημένα άτομα. Μελέτησε, παρατήρησε, ερεύνησε. Τα συμπεράσματά του ήταν σημαντικά.

Στην αρχαία Αθήνα πίστευαν ότι το ανθρώπινο πνεύμα μπορούσε να επιβιώσει μέσα σε ένα «σπασμένο σκεύος» και προστάτευαν τη ζωή με κάθε κόστος. Γι' αυτά τα «σπασμένα σκεύη» είχε μιλήσει ο Αντώνης Σαμαράκης. Και είχε πει μια εμπνευσμένη φράση που δικαιώθηκε με την πάροδο του χρόνου: «Δεν υπάρχουν άνθρωποι με ειδικές ανάγκες. Υπάρχουν μονάχα άνθρωποι με ειδικές ικανότητες».

Μεταξύ των ομιλητών που ανέπτυξαν διάφορα θέματα ήταν:

1) Ευάγγελος Κεκάτος, Διοικητής «Μαντζαβινάτειου» Γενικού Νοσοκομείου Ληξουρίου

«Η Κινησιοθεραπεία ως μέσο στήριξης των ατόμων με Αναπηρία από την Αρχαιότητα ως σήμερα»

2) Κρίτων Χρυσοχοΐδης, Διευθυντής Ερευνών, Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

«Η Βυζαντινή Κοινωνία και οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες: Πρόνοια και αντιφάσεις»

3) Μαρία Μορφίδου, Κοινωνική λειτουργός, απόφοιτη Δημοκρίτειου Παν/μίου Θράκης, Προϊσταμένη Κοινωνικών Υπηρεσιών Δήμου Προσοτσάνης, Μέλος Ευρωπαϊκής Ομάδας κατά των Διακρίσεων, Επιστημονική Συνεργάτης Αστυνομικού Τμήματος Προσοτσάνης.

«Σύστημα Κοινωνικής Πρόνοιας στην Αρχαία Αθήνα και Αρχαία Σπάρτη»

4) κ. Στάθης Ρεστέμης, Διοκητής Θεραπευτηρίου Χρονίων Παθήσεων Δράμας, Κοινωνικός Λειτουργός

«Κοινωνική Πρόνοια και Αλληλεγγύη στην Αρχαία Ελλάδα. Δράσεις και Πολιτικές»

5) Ευάγγελος Αυγουλάς, 3ετής φοιτητής της Νομικής Σχολής Αθηνών, Μέλος της Επιτροπής Νεολαίας του Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών,

"Προσέγγιση της αναπηρίας και των ατόμων με αναπηρία, μέσα από τη θεώρηση Αρχαίων Ελλήνων διακριθέντων στα γράμματα, την τέχνη και τις επιστήμες".

6) Patrice Hamon & Julien Fournier, Αρχαιολόγοι

"The city-state of Thasos taking care of its war orphans: a short presentation of a new 5th century BC document".

7) Dr. Indjov, Chairperson of Psychological Center for Research, The Bulgarian Social Lobbyist Organization, President of Global Disability Movement

«Disabilities in Slav populations in Ballkans»